Binnen de duurzaamheidsbeweging woedt al jarenlang een hevig debat. Zullen technologische innovaties onze samenleving duurzamer maken? Of moeten we focussen op gedragsverandering? De coronacrisis heeft het debat definitief beslecht. Zolang wij ons gedrag niet aanpassen, leveren technologische vernieuwingen geen enkele positieve bijdrage.
Drie jaar geleden - toen je op een event nog hapjes kreeg en niet thuis op een scherm zat te staren - was ik aanwezig op de algemene vergadering van de Shift, het belangrijkste Belgische duurzaamheidsnetwerk. Om de discussie op gang te trekken, vroegen de organisatoren alle aanwezigen om zich op te splitsen. Links als je denkt dat gedragsverandering het belangrijkste wapen is tegen klimaatwijziging. Rechts als je denkt dat we alle heil van technologie kunnen verwachten.
Resultaat? Door het debat op voorhand in twee kampen te verdelen, pikte elke deelnemer er telkens zorgvuldig de argumenten uit die z’n eigen stelling bevestigden. Aan tegenargumenten werd, al dan niet moedwillig, geen aandacht geschonken.
Last van tunnelvisie
Ook ik maakte me schuldig aan tunnelvisie. Mijn standpunt was al jaren hetzelfde: technologische revolutie is zinloos zonder gedragsverandering. En in de zaal was ik één van de weinige ondernemers die zich links positioneerde.
Om mijn overtuiging te staven, gebruikte ik hetzelfde voorbeeld dat ik al ettelijke keren had aangehaald. Gedurende de 20ste eeuw is het verbruik van een gemiddelde auto ongeveer gelijk gebleven. Dat is vreemd, want auto’s zijn doorheen de jaren stukken efficiënter geworden. Maar: ondanks een enorme winst in efficiëntie - technologische vernieuwing dus - zijn we almaar zwaardere en snellere auto’s gaan maken. Sterker nog: SUV’s zijn momenteel de op één na grootste bron van toegenomen CO2-uitstoot.
Laten we de algemene vergadering even laten voor wat ze is en een sprong van twee jaar nemen.
De tovenaar en de profeet
In zijn boek The Wizard and the Prophet drijft Charles C. Mann deze discussie op de spits. De ‘Prophets’ (lees: gedragsveranderaars) argumenteren dat technologie onze eeuwige honger naar méér nooit zal kunnen stillen. We moeten ons gedrag veranderen. De visie van de ‘Wizards’ (lees: de technologen) staat daar haaks op. Zij stellen dat technologie ons enige redmiddel is - net omdat we niet in staat zijn om ons gedrag aan te passen.
“Het probleem”, zo stelt Mann terecht vast, “is dat deze twee groepen niet met elkaar praten”. Het is de verdienste van de technologen dat we vandaag in staat zijn om onze elektriciteitsbehoefte 100% duurzaam in te vullen. Het probleem is dat ze niet praten met de gedragsveranderaars. Gedragsveranderaars kunnen hen kunnen helpen om de juiste mentaliteit te installeren bij overheden en burgers - en zo het potentieel van deze innovatie optimaal te benutten.
Wat heeft corona daar nu mee te maken?
Door de coronacrisis is nu toch een heel duidelijke volgorde ontstaan (sorry, Mann): gedragswijziging kom eerst, technologie volgt.
Ik verklaar mij nader. Er zijn twee manieren om het virus te bestrijden. De eerste is je gedrag aanpassen. De tweede is je lichaam wapenen met een vaccin. Het is glashelder dat we er vandaag met technologie niet komen. We moeten eerst en vooral ons gedrag aanpassen.
Door de coronacrisis is nu toch een heel duidelijke volgorde ontstaan: gedragswijziging kom eerst, technologie volgt.
Dat argument gaat ook op voor mijn auto-argument op de algemene vergadering. Een auto heeft ongeveer acht keer zoveel energie nodig om dubbel zo snel te rijden. Reduceren we vandaag de snelheid met de helft? Dan reduceren we het energieverbruik van auto’s in één moeite met maar liefst 75%.
En dat is niet alles. Trager rijden kan het aantal ongevallen drastisch verlagen; de impact van de ongevallen die toch gebeuren sterk verminderen én het kan bij druk verkeer ook leiden tot snellere verplaatsingen.
Weg met technologie?
Wil dat zeggen dat we technologische vernieuwing overboord moeten gooien? Helemaal niet. Technologie kan de voordelen van gedragswijziging nog vele malen versterken. Rijd je bijvoorbeeld al minder en trager en doe je dat bovendien met een elektrische wagen? Dan zorg je voor nog minder uitstoot, een stillere omgeving én kan je jouw auto inzetten om het elektriciteitsnet verder te vergroenen door je auto als thuisbatterij te gebruiken.
Technologie kan alleen de held zijn, als wij ons als helden gedragen.
Conclusie
Innovatie is onmisbaar in de evolutie naar een duurzame maatschappij. Bedenkers en ondernemers die hier elke dag van hun leven in investeren zijn helden. Maar, we moeten die technologische vooruitgang wel koppelen aan gedrag. Er is namelijk een manier om die voorutigang nog vele malen te versnellen. En dat is helemaal geen rocket science: we moeten ons ook zélf als helden gedragen. We moeten ons gedrag aanpassen.